Miejski Plan Adaptacji do zmian klimatu

Czy możemy coś zrobić dla klimatu w naszym mieście ?

Zmiany klimatu następują z coraz większą intensywnością. Na przestrzeni ostatnich lat chyba każdy z nas zetknął się z uciążliwymi zjawiskami pogodowymi, takimi jak na przykład: deszcze nawalne (relatywnie krótkie opady o dużej i bardzo dużej intensywności), długotrwałe upały i okresy bezwietrzne, burze śnieżne w okresie wiosennym, trąby powietrzne i huragany latem. Negatywne skutki tych zjawisk niszczą infrastrukturę i powodują straty w różnych sektorach gospodarki, w tym przede wszystkim w transporcie i w energetyce. Badania naukowe potwierdzają, że zmiany klimatu następują i będą się pogłębiać, a ich objawy intensyfikować.

W związku z tym, że zamierzamy przystąpić do opracowania Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu dla miasta Kluczborka, aby przybliżyć mieszkańcom problematykę wpływu zmian klimatu na życie w mieście poniżej przedstawiamy najistotniejsze elementy środowiska miejskiego narażane na zmiany klimatu, a jednocześnie mające znaczący wpływ na życie mieszkańców miast. Sygnalizując powyższy problem, w tej krótkiej informacji skupiamy się na najistotniejszych elementach, a mianowicie:

  • bioróżnorodności,
  • zieleni miejskiej,
  • retencji wodnej.

 

Bioróżnorodność

Zmiany klimatu mogą być jednym z bardziej znaczących czynników mających wpływ na utratę bioróżnorodności w perspektywie do końca obecnego stulecia.

Po raz pierwszy jednak zmiany klimatu zachodzą w takim tempie, które nie pozostawia czasu wystarczającego do adaptacji gatunkom i siedliskom przyrodniczym. W strefie klimatycznej, w której znajduje się Polska, kluczowy wpływ na gatunki i siedliska w perspektywie najbliższych lat będzie miała intensyfikacja ekstremalnych zjawisk pogodowych takich jak gwałtowne, ulewne opady, porywiste wiatry, powodzie czy długotrwale utrzymujące się okresy bezopadowe, połączone z wysokimi temperaturami i występującymi w ich efekcie suszami.

Wpływ zmian klimatu na różnorodność biologiczną dotyczy nie tylko poszczególnych gatunków, ale także całych ekosystemów. 
Zmiany klimatu będą wiązały się ze zwiększoną presją niekorzystnych czynników, co może skutkować naruszeniem dotychczasowych zależności przestrzennych, czy pokarmowych pomiędzy gatunkami, a w konsekwencji wpływać destabilizująco na ekosystemy.
Zmiany klimatu nakładają się na postępującą fragmentację i degradację środowiska spowodowaną działalnością człowieka. Utrudnia to naturalne sposoby reakcji organizmów na zmiany klimatyczne, takie jak migracje oraz przesuwanie zasięgów występowania. Kluczowe znaczenie w najbliższych latach będą miały działania dotyczące utrzymania, a tam gdzie jest to konieczne, odtworzenia drożności korytarzy ekologicznych.

Należy mieć również na uwadze silną zależność pomiędzy ochroną różnorodności biologicznej oraz działaniami adaptacyjnymi, które będą podejmowane w różnych sektorach. Konieczne jest uwzględnienie potencjalnych negatywnych skutków wynikających ze źle zaprojektowanych działań adaptacyjnych, które mogą mieć ogromny wpływ na bioróżnorodność oraz podjęcie odpowiednich działań zapobiegawczych.

Zmiany klimatu i ich wpływ na bioróżnorodność stanowią nowe wyzwanie dla ochrony przyrody. Wiąże się ono nie tylko z zapewnieniem ochrony bioróżnorodności jako takiej, ale także ze zmianami w podejściu do zarządzania systemem ochrony przyrody tak, by w sposób dynamiczny móc odpowiadać na współczesne wyzwania. 

Dla wielu gatunków istotna będzie sezonowa zmienność warunków temperaturowych i wodnych oraz wpływ zjawisk ekstremalnych. W wyniku spodziewanych zmian klimatu należy liczyć się z następującymi skutkami przyrodniczymi:
a)    wzrost eutrofizacji wód śródlądowych i przybrzeżnych,
b)    gwałtowne zmiany w siedliskach leśnych związane z silnymi wiatrami i burzami,
c)    zmniejszenie okresu zalegania pokrywy śnieżnej, zwiększenie parowania i w konsekwencji
d)    wzrost deficytu wilgoci w glebie oraz generalny spadek zasobów wodnych na terenie kraju,
e)    nierównomierny rozkład opadów w czasie (więcej dni bezdeszczowych, bezśnieżnych, więcej
f)    dni z intensywnym opadem), który powoduje zmiany warunków przyrodniczych w wyniku
g)    gwałtownych powodzi, długotrwałych susz, okresów bezśnieżnych, szczególnie krytycznych
h)    przy występowaniu temperatur około zerowych,
i)    presja gatunków obcych i inwazyjnych.

  • Bioróżnorodność

Zieleń

Zieleń miejska jest jednym z narzędzi, jakimi miasta dysponują w zakresie adaptacji do zmian klimatu. „Liczne badania wskazują, że korzyści, jakie wynikają z obecności zieleni w mieście, znacznie przewyższają nakłady, jakie miasta ponoszą na jej utrzymanie. Dane te mogą przy odpowiednich zmianach w prawie na poziomie krajowym w przyszłości zostać wykorzystane do kształtowania zielonej infrastruktury w miastach” - zauważają eksperci.

Rekomendowane jest wzmocnienie tzw. błękitno-zielonej infrastruktury (BZI), czyli sieci terenów pokrytych roślinnością lub wodą oraz rozwiązań bazujących na funkcjach przyrodniczych. Jest to element, który kompensuje wysokie temperatury w mieście i zwiększa wilgotność otoczenia.

Zielono-niebieska infrastruktura to koncepcja wykorzystania terenów zieleni i zasobów wodnych w obszarach miejskich do łagodzenia negatywnych skutków urbanizacji oraz zmian klimatycznych.

Szacuje się, że drzewa w europejskich miastach pozwalają na obniżenie temperatury w mieście nawet o 12 st. C w porównaniu z obszarami niezadrzewionymi. Działania wzmacniające BZI pozwalają na utrzymanie odpowiedniej ilości terenów biologicznie czynnych i zwiększają różnorodność biologiczną. Innym istotnym efektem wprowadzania BZI jest rozszczelnienie powierzchni umożliwiające swobodne wsiąkanie wody do gleby. Takie rozwiązania zmniejszają ryzyko powodzi oraz podtopień i - w konsekwencji - uszkodzeń infrastruktury oraz szkód w mieniu.

  • Zieleń

Retencja wodna

Ewolucja klimatu to rzecz zupełnie normalna i zachodząca od wielu milionów lat.

Historia Ziemi to epoki lodowcowe oraz okresy cieplejsze. Jednak w ostatnich dwóch stuleciach zmiany klimatu postępują znacznie szybciej, co niewątpliwie związane jest z rozwojem naszej cywilizacji.

Od początku XX wieku temperatura powierzchni globu podniosła się o około 0,75°C, a do połowy bieżącego stulecia może wzrosnąć o dalsze 1,5-4°C.

Z opracowań Międzynarodowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (ang. Intergovemmental Panel on Climate Change, w skrócie IPCC) wynika, że wzrost średniej temperatury globalnej o 3°C  - 4°C  będzie miał katastrofalne skutki i zachwieje podstawami obecnej cywilizacji. W takiej sytuacji może się podnieść poziom mórz nawet o 90 cm, co będzie groziło zalaniem terenów zamieszkanych przez połowę populacji świata.

Niewłaściwe korzystanie  z zasobów naturalnych powoduje  ocieplanie klimatu i zwiększenie presji na środowisko naturalne powodując m.in. wzrost temperatury, topnienie lodowców, podniesienie poziomu wód, pustynnienie, erozję gleb i zanik bioróżnorodności.
W związku z powyższym, miasta jako szczególnie narażone na skutki zmian klimatycznych wymagają opracowania Miejskich planów adaptacji (MPA) obejmujących m.in. modernizację infrastruktury wodnej, wdrażanie nowych technologii, ochronę bioróżnorodności oraz ochronę i rozwój terenów zielonych.

W zakresie szeroko pojętej  gospodarki wodnej oznacza to konieczność tworzenia systemów odpornych na zmieniające się reżimy hydrologiczne, zapewnienia skutecznej ochrony przeciwpowodziowej oraz zwiększenia retencji wód w miastach i na terenach rolniczych.
Podstawowym działaniem powinna być objęta ochrona wód oraz jej zagospodarowanie z zastosowaniem retencji m.in. budowa oczek wodnych i stawów, zadrzewianie, renaturyzacja małych rzek oraz ochrona terenów podmokłych.

Ponadto, wszechobecna betonoza w miastach jest bezpośrednią przyczyną obniżania się poziomu wód gruntowych, gdyż  ogranicza  wsiąkanie wód opadowych i roztopowych oraz ułatwia szybki odpływ wód. 

 

Więcej informacji w zakładce: Miejski Plan Adaptacji do zmian klimatu

  • Retencja wodna